Булыка Александр
Беларуска-расейскi слоўнiк для школьнiкаў
Аўтар-укладальнiк Аляксандар Булыка
Беларуска-расейскi слоўнiк
для школьнiкаў
Прадмова
Гэты беларуска-расейскi слоўнiк прызначаны найперш для вучняў i настаўнiкаў сярэдняй школы. Аднак, зразумела, карыстацца iм могуць таксама навучэнцы i выкладчыкi вучэльняў, каледжаў i тэхнiкумаў, студэнты вышэйшых навучальных устаноў.
Слоўнiк можа быць выкарыстаны пры перакладах з беларускай мовы на расейскую, на занятках па развiццю мовы. У сувязi з тым, што гэты лексiкаграфiчны даведнiк будзе служыць вучэбным дапаможнiкам, пры яго ўкладаннi ўлiчана моўная практыка вучняў.
Рэестр слоўнiка ўключае болей за 10 тысяч лексiчных адзiнак, якiя не супадаюць з расейскiмi адпаведнiкамi або маюць iстотныя фармальныя адрозненнi ад iх. Аснову рэестра складае агульнаўжывальная лексiка сучаснай беларускай лiтаратурнай мовы. Акрамя таго, пададзены абласныя словы, што атрымалi пашырэнне ў мастацкай лiтаратуры, i найбольш распаўсюджаныя спецыяльныя тэрмiны, гiстарызмы i неалагiзмы.
Беларускiя загаловачныя словы размешчаны ў слоўнiку ў алфавiтным парадку i надрукаваны тлустымi (чорнымi) лiтарамi. Яны даюцца ў пачатковай форме: назоўнiкi ў назоўным склоне адзiночнага лiку (за выключэннем слоў, якiя ўжываюцца толькi ў множным лiку), прыметнiкi ў назоўным склоне адзiночнага лiку мужчынскага роду, дзеясловы ў неазначальнай форме.
Загаловачныя словы-амонiмы памячаюцца арабскiмi лiчбамi зверху справа: гасцiнец1 i гасцiнец2.
Загаловачнае слова перакладаецца адпаведным у сэнсавых адносiнах словам, сiнанiмiчным радам або апiсальна:
апёк ожог
беспадстаўны необоснованный, безосновательный, беспочвенный
вiтка привязь в виде жгута из прутьев
У мнагазначных словах розныя значэннi слова адзначаюцца ў радку арабскiмi лiчбамi i аддзяляюцца адно ад другога кропкай з коскай:
бацькаўшчына 1) отечество, отчизна; 2) родина; 3) отцовское наследство
Калi назоўнiк у адным са сваiх значэнняў страчвае форму адзiночнага лiку, пасля парадкавай лiчбы гэтага значэння ставiцца паметка мн.:
вага 1) вес; 2) мн. весы
Часам, каб зрабiць больш лёгкiм разуменне, у дужках даецца тлумачэнне:
бiскуп епископ (католической церкви)
закалец закал (сырой слой в хлебе)
З гэтай жа мэтай выкарыстоўваюцца i стылiстычныя паметы накшталт абл., спец., перан. i iнш.:
адбiтак 1) отпечаток; отображение; 2) палiгр. уттиск; 3) перан. след
З устойлiвых выразаў у слоўнiк уключаны толькi тыя, якiя перакладаюцца на расейскую мову не даслоўна. Яны змяшчаюцца пры апорных словах i аддзяляюцца ад iх кропкай з коскай:
вялiкi большуй; внушительный; объёмистый; з вялiкай ласкi по милости; з вялiкага грому малы дождж гора родила мышь
Калi загаловачнае слова сустракаецца толькi ў пэўным выразе, пасля такога слова ставiцца двукроп'е, потым iдзе гэты выраз з перакладам:
дыхт: даць дыхту задать жару, намылить холку
Калi загаловачнае слова ўжыта ва ўстойлiвым выразе ў пачатковай форме, то замест яго пiшацца першая лiтара з кропкай:
абяцанка посул; а. цацанка, а дурню радасць обещанного три года ждут
Знак нацiску пастаўлены ва ўсiх словах, за выключэннем аднаскладовых i слоў з нацiскной лiтарай ё.
У аснову слоўнiка пакладзены матэрыялы акадэмiчных выданняў - "Слоўнiка беларускай мовы" (1987), "Беларуска-рускага слоўнiка" (1988-1989), "Русско-белорусского словаря" (1993). Выкарыстаны таксама "Слоўнiк iншамоўных слоў" А.Булыкi (1993), "Кароткi слоўнiк беларускай мовы" Г.Арашонкавай i В.Лемцюговай (1994), "Самабытнае слова" I.Шкраба (1994), "Тлумачальны слоўнiк беларускай лiтаратурнай мовы" (1996), i iншыя лексiкаграфiчныя працы, асабiстыя назiраннi складальнiка над мовай прэсы.
Спiс скарачэнняў
абл. - абласное слова
ав. - авiяцыя
анат. - анатомiя
архiт. - архiтэктура
астр. - астраномiя
бат. - батанiка
бiял. - бiялогiя
бухг. - бухгалтарскi тэрмiн
ваен. - ваенная справа
геад. - геадэзiя
геал. - геалогiя
геагр. - геаграфiя
гiст. - гiстарызм
гл. - глядзi
горн. - горная справа
жыв. - жывапiс
заал. - заалогiя
збор. - зборны назоўнiк
кнiжн. - кнiжнае слова
крав. - кравецкая справа
кул. - кулiнарыя
лiнгв. - лiнгвiстыка
лiт. - лiтаратуразнаўства
мар. - марская справа
мат. - матэматыка
мед. - медыцына
мiн. - мiнералогiя
мн. - множны лiк
палiгр. - палiграфiя
палiт. - палiтычны тэрмiн
паляўн. - паляўнiцтвазнаўства
паэт. - паэтыка
перан. - пераноснае значэнне
разм. - размоўнае слова
рыб. - рыбалоўства
рэл. - рэлiгiя
с.-г. - сельская гаспадарка
спарт. - спартыўны тэрмiн
спец. - спецыяльны тэрмiн
тэатр. - тэатральны тэрмiн
тэкст. - тэкстыльная справа
тэх. - тэхнiка
уст. - устарэлае слова
фальк. - фальклор
фарм. - фармакалогiя
фiз. - фiзiка
фiлас. - фiласофiя
фiн. - фiнансавая справа
хiм. - хiмiя
цясл. - цяслярская справа
чыг. - чыгуначны тэрмiн
шав. - шавецкая справа
шахм. - шахматны тэрмiн
эк. - эканомiка
эл. - электратэхнiка
юр. - юрыспрудэнцыя
Беларускi алфавiт
Аа
Бб
Вв
Гг
Дд
Ее
Ёё
Жж
Зз
Ii
Й
Кк
Лл
Мм
Нн
Оо
Пп
Рр
Сс
Тт
Уу
ў
Фф
Хх
Цц
Чч
Шш
ы
ь
Ээ
Юю
Яя
А
аазiс оазис
абабак подберёзовик
абабегаць обегать, оббегать; обрыскать
абабiць 1) обить, обшить; 2) сбить (ударяя, заставить отвалиться); 3) ссадить (локоть, колено); 4) обмолотить; 5) укатать (дорогу)
абавязак обязанность; долг
абавязацельства обязательство
абавязкова обязательно, непременно
абагачальнiк обогатитель
абагачальны обогатительный
абагачаць обогащать
абагравальны обогревательный; отопительный (сезон)
абагрэць обогреть; отопить (помещение)
абагулiць обобществить
абагульненне обобщение
абаджгаць 1) искусать, изжалить (о насекомых); 2) обжечь, острекать (о крапиве)
абадзьмуць обдуть
абадранец оборванец, оборвыш
абадраць 1) ободрать (кору, оболочку); 2) оцарапать; 3) очесать (очистить от коры)
абакрасцi обворовать, обокрасть
абалона 1) пойма; 2) заболонь, оболонь
абалонка 1) оболочка; 2) абл. стекло в окне
абамлець 1) упасть в обморок
абанкруцiцца обанкротиться
абапал с обеих сторон; по обеим сторонам
абаперцi опереть, прислонить; облокотить (руку)
абараназдольнасць обороноспособность
абаранак 1) баранка, бублик; зарабiць на абаранкi достаться на калачи (на орехи), абаранкам не завабiш калачом не заманишь; 2) разм.баранка (рулевое колесо)
абаранiць 1) оборонить; защитить; 2) отстоять (права)
абараць опахать
абарачальнасць оборачиваемость, обращаемость (капитала); обратимость
абарачэнне 1) оборот; 2) эк.обращение; грашовае а. денежное обращение
абарваць 1) сорвать; 2) оборвать; 3) перан. одёрнуть
абарона 1) оборона; защита; 2) покровительство
абаронца 1) защитник; 2) поборник (сторонник)
абарончы 1) оборонительный; 2) палiт.оборонческий
абарочвацца 1) опрокидываться; 2) оборачиваться, оглядываться; 3) эк.обращаться
абарочваць опрокидывать, переворачивать
абачлiвасць 1) осмотрительность, предосторожность; 2) сочувственность; 3) чуткость, заботливость
абаяльнасць обаятельность
аббэрсаць разм. опутать, небрежно обвязать
абвадняльны обводнительный
абважыць обвесить
абвалiць 1) обвалить, обрушить; 2) повалить, свалить
абвандраваць объйхать, обойти, путешествуя; исколесить
абвастрыць обострить; накалить (отношения)
абвергнуць опровергнуть
абвестка объявление, оповещение
абвесцi обвести; очертить, окаймить
абветраны обветревший
абвiнаваўца 1) юр. обвинитель; 2) изобличитель, обличитель
абвiнавацiць 1) обвинить; 2) изобличить, обличить; уличить
абвiнуць обернуть, обвернуть, завернуть
абвостранасць обострённость; накалённость
абвыкнуць привыкнуть, свыкнуться
абвянуць привянуть; поникнуть (о растениях)
абвяржэнне опровержение
абвясцiць 1) объявить; провозгласить; 2) предвозвестить; 3) огласить
абвяць 1) привянуть; поникнуть (о растениях); 2) перан.обмякнуть; сникнуть
абвяшчальнiк провозгласитель
абгабляваць обстрогать, обстругать
абгаварыць 1) обсудить; 2) оговорить, оклеветать
абгавор оговор; злословие
абгарнуць 1) обернуть, обвернуть; 2) осыпать, окучить (землёй)
абгiнаць огибать
абгледзець осмотреть
абгойсаць разм. обрыскать; выбегать
абгортка 1) обёртка, обвёртка; 2) бат. обвёртка
абгрунтаванасць обоснованность; основательность; состоятельность
абгрунтаваць обосновать
абдарыць одарить
абдзьмухаць обдуть
абдзяўбцi 1) обклевать; 2) обдолбить
абдурыць обмануть, одурачить, надуть, околпачить
абдымны охватывающий, охватный
абезнадзеiць обезнадёжить
аберуч обеими руками
абечак обечайка (в решете)
абза кромка (край доски)
абзелянiць вызеленить
абiвальшчык обойщик
аб'iнець заиндеветь, покрыться инеем
абiркi отходы; очистки
абiўка обивка; обшивка (дощатая)
абкамячыць обмять
абкапаць 1) окопать, обрыть; 2) окучить (картофель)
